روابط عمومی شرکت ایدکو (توزیع‌کننده‌ی محصولات کسپرسکی در ایران)؛ آگست 2022، وزیر امور دیجیتال ژاپن آقای تارو کونو در خصوص رسانه‌های ذخیره‌سازیِ قدیمی مانند دیسک‌های فلاپی اعلان جنگ کرد. سند اورجینال که به زبان ژاپنی است تحلیلی ساده ارائه می‌دهد از قوانین ژاپن که تا به امروز هنوز نزدیک به 1900 رفرنس به رسانه‌های ذخیره‌سازی از رده‌خارج دارد. اینها شامل دیسک‌های فلاپیِ معمول، رسانه‌های ضبط نوری، تعاریف رایجی چون درایو نوری مغناطیسی و حتی نوار مغناطیسی میشود. این یعنی در برخی موارد، سازمان‌ها یا افراد نیاز دارند اطلاعات خاصی را در یک رسانه قدیمی ثبت کنند که «ناخوشایند» کمترین صفتی است که میشود برای این وضعیت استفاده کرد. دیسکت‌ها در همه موارد اجباری نیستند، اما این فناوری قدیمی به قضاوتِ اظهارات تارو کونو، فردی که تازگی‌ها به سِمَت خود منصوب شده است، هنوز اغلب بیش از آنچه باید دارد در ژاپن استفاده میشود. سوال اینجاست که اساساً استفاده از فناوری قدیمی مشکل‌ساز است؟
سعی کنید خود را فردی تصور کنید که ناگهان نیاز پیدا کرده داکیومنت رسمی را روی دیسک فلاپی ثبت کند بدون اینکه گزینه دیگری پیش رویش باشد. آیا دست کم یک دیسک فلاپی در خانه‌تان پیدا میشود؟ و درایو فلاپی دیسک که بشود آن را دَرَش جای داد چه؟ آن را دارید؟ این مطلب یک‌جورهایی طرفدار رترو تکنولوژی[1] (فناوری از رده‌خارج و قدیمی) است. اما این مهم است که یادمان باشد فناوری منسوخ برای انجام تسک‌های مهم خوب خوب نیست و اغلب اوقات می‌تواند ناامن باشد. در ادامه سعی کردیم مشهورترین موارد فناوری‌های منسوخ را بررسی کنیم که بعد از سال‌ها یا دهه‌ها هنوز به درد می‌خورند و افراد بدان‌ها نیاز پیدا می‌کنند. با ما همراه بمانید.
دیسکت‌ها
ماهیت: از جمله اولین حاملان داده برای پی‌سی‌ها
نخستین فلاپی دیسک‌ها با قطر 8 اینچ در دهه 60 میلادی ساخته شدند. در سال 1976 فلاپی دیسک‌های 5.25 اینچی اختراع شدند. این سایز بعدها به رسانه‌های نوری مانند دیسک‌های بلو ری به ارث رسید. اوایل دهه 80 میلادی شرکت سونی دیسکت‌های 3.5 اینچی مؤثرتری را ساخت. این دیسکت‌ها در دهه 90 محبوب‌ترین مدل انتقال داده میان کاربران کامپیوتری بودند. حداکثر مقدار داده‌ای که روی یک فلاپی دیسک 3.5 اینچی قرار می‌گیرد، 1.44 مگابایت است. بله شاید بشود در مورد آن بیشتر نوشت اما فی‌الحال بحث‌مان در مورد سازگارترین نسخه آن است که می‌شد 25 سال پیش آن را در فلاپی درایوِ هر کامپیوتر شخصی اجرا کرد. فلاپی دیسک‌ها در دهه 80 و 90 به شدت جهانی شدند؛ تا حدی که بقیه سعی داشتند چیزی بسازند مطمئن‌تر یا با ظرفیت بیشتر. و سپس شاهد ظهور رسان‌های اپتیکال یا نوریِ CD-R و CD-RW بودیم. حتی اوایل 2000 یک دیسک درایو بیرون آمد که روی بیشتر پی‌سی‌های دسکتاپی استاندارد به نظر می‌آمد. تلاش‌های اولیه برای بازنشسته کردن فلاپی دیسک‌ها اواخر دهه 90 صورت گرفت؛ وقتی که آی‌مک‌های اپل با طراحیِ آوانگارد، درایو نوری داشتند (و هیچ خبری از درایو دیسکی نبود). بعد از آن -15 سال پیش- فلاپی دیسک‌ها در نهایت به تاریخ پیوستند و منسوخ شدند. بسیاری از داکیومنت‌های مایکروسافت ورد حتی نتوانستند با دیسک تناسب داشته باشند پس راحت‌تر بود اگر می‌شد فایل‌ها را روی فلش درایو یا سی‌دی ذخیره کرد.
بحث قابلیت‌اطمینان هم مطرح بود: فلاپی دیسک‌ها به این معروفند که ناگهان وقتی بیشترین نیاز را بدان‌ها داشتید داده‌ها را گم می‌کردند. با این حال به لطف عمر طولانی‌شان هنوز هم میشود آنها را در بازار یافت. درایوهای فلاپی نیز همینطور. آنها با اتصال از طریق یواس‌بی حتی در جدیدترین نسخه‌های سیستم عامل نیز پشتیبانی می‌شوند. با این وجود، دیسکت‌های امروزی فقط کاربردشان محدود به نوستالژی و خاطره‌بازی است. فقط یک دقیقه زمان می‌برد تا یک مگابایت داده را بخواهیم ذخیره کنیم و این سرعت بطور خجالت‌آوری پایین است. با این همه زمان‌هایی هم هست که باید از فلاپی دیسک‌ها استفاده کرد. در سال 2016 آمریکا گزارش نسبتاً کسل‌کننده‌ای را در مورد موضوعی مشابه منتشر کرد: استفاده از فناوری قدیمی در مؤسسات دولتی و نیاز به مبارزه با این پدیده.
برخی رسانه‌ها از این مسئله حقیقت جالبی را بیرون کشیدند: سیستم کنترل سلاح هسته‌ای آمریکا هنوز داشت از فلاپی دیسک‌ها استفاده می‌کرد؛ نه از آن مدل‌های جدیدتر... بلکه از همان نوع قدیمیِ هشت اینچی! سال 2019 این فلاپی‌ها با فناوری امروزی جایگزین شدند اما خود سیستم هنوز بر اساس کامپیوترهای سری آی‌بی‌ام دهه 70 میلادی کار می‌کند.
این نمونه نشان می‌دهد چرا رسانه قدیمی همچنان کاربرد دارد. این ریشه در عشق به چیزهای قدیمی ندارد بلکه دلیل این است که گزینه دیگری وجود ندارد. سیستم‌های کامپیوتری تخصصی که ده‌ها سال پیش ساخته شدند یا جایگزینی یا مدرنیزه کردنشان هزینه‌بردار است. پس مادامیکه نسخه‌های قدیمی آنچه را باید انجام دهند انجام می‌دهند و در صورت لزوم می‌توانند تعمیر هم شوند همچنان به کار گرفته می‌شوند. بگذارید نمونه دیگری را با هم بررسی کنیم: در سال 2020 شرکت Pen Test Partners یک فروند بوئینگ 747 از کارافتاده را بررسی کرد و متوجه شد در آن از یک درایو فلاپی برای آپدیت سیستم نویگیشن استفاده می‌شده است.
گرچه این مسئله باعث تحیر متخصصین امنیتی شد اما برای کارمندان بخش تعمیر و نگهداری هواپیما اتفاق مهم و تازه‌ای محسوب نمی‌شد. چرا این اتفاق می‌افتد؟ یک هواپیما عمر خدماتی بالایی دارد (ده‌ها سال). در عین حال صنعت هوانوردی سختگیرانه‌ترین الزامات امنیتی را دارد. در طول عمر یک هواپیما موتورها و حتی اجزای بدنه‌ی آن می‌توانند چندین بار عوض شوند. اما به طورکلی دستگاههای الکترونیکی دست‌نخورده باقی می‌مانند. البته که نسخه‌های جدیدتر هواپیما دیگر از دیسک‌های فلاپی استفاده نمی‌کنند اما در هواپیمایی قدیمی‌تر که هنوز مطمئن است و خوب تعمیر و نگهداری شده، سیستم‌های کامپیوتریِ کمک‌کننده‌ی خلبان‌ها معمولاً تعویض نمی‌شوند. آپگرید کردنشان به مراتب سخت‌تر است زیرا هر تغییری نیازمند تست‌های مختلف امنیتی است و این ماجرا به همینجا ختم نمی‌شود. خلبانان مشخصاً آموزش دیده‌اند برای استفاده از دستگاههای الکترونیکی هوانوردی آن هم با یک تنظیمات خاص. متخصصین بخش تعمیر و نگهداری در فرودگاه‌ها و مراکز فنی سراسر جهان نیز به طور مشابهی آموزش دیده‌اند. پس نمی‌شود این سیستم‌ها را به دلخواه تعویض یا آپگرید کرد. این یعنی ساده‌ترش این است که وقتی بحث بازسازی ناوگان میشود به کل هواپیمای جدیدی خریداری شود.
فکس
ماهیت: در اصل فناوری‌ای برای انتقال کپی داکیومنت‌ها با استفاده از خط تلفن.
دستگاههای فکس از نسل تلگراف هستند - روشی برای ارسال پیام های متنی از طریق سیم. ریشه هر دو فناوری در قرن نوزدهم است و در آغاز قرن بیستم، ابزار ارسال نه تنها نامه‌های فردی، بلکه یادداشت‌های دست‌نویس آزاد و حتی عکس‌ها به طور معقولی به خوبی تکمیل شد. استفاده تجاری از فکس حدود نیم قرن پیش آغاز شد. سپس هر مصرف کننده یا شرکتی توانست فتوکپی اسناد را از طریق سیم تلفن دریافت و ارسال کند. فکس به موازات مودم‌ها تکامل یافت و بسیاری از فناوری های بعدی هر دو این دستگاه ها اشتراکات زیادی داشتند. تفاوت اساسی این بود که مودم ها به کامپیوتر نیاز داشتند، اما فکس دستگاهی خودکفا بود. بسیاری از مودم‌ها با یک برنامه خاص در رایانه شخصی می‌توانند کارایی فکس را داشته باشند. به عبارت امروزی، دستگاه فکس حاوی اسکنر اسناد، چاپگر و مودم بود. اگر نیاز به ارسال سند بود، آن را اسکن می‌کردند، شماره تلفن گیرنده را وارد نموده و یک کپی دیجیتال (با کیفیت نسبتاً متوسط، معمولا تک رنگ) سیمی می‌شد.
قبل از پدیده‌ی اینترنت، این یک روش کاملاً قابل اعتماد برای اشتراک‌گذاری اسناد در فواصل دور بود. مشتریان بالقوه می‌توانستند لیست قیمت یا یک نسخه از یک قرارداد را دریافت و با امضا و مهر ارسالش کنند. جالب اینجاست که هنوز در برخی کشورها سند امضا شده‌ای که از طریق فکس ارسال می شود از نظر قانونی لازم الاجرا تلقی میشود، در حالی که همان سند امضا شده، اسکن شده و از طریق ایمیل ارسال می شود، برای مثال ممکن است در دادگاه «سند» تلقی نشود.
هیچ دلیلی برای استفاده از دستگاه فکس در قرن بیست و یکم وجود ندارد. ارسال یک سند از طریق ایمیل یا گرفتن عکس و اشتراک گذاری آن در یک پیام رسان آسان‌تر است. اگر نیاز به تأیید هویت سازنده سند دارید، فناوری امضای دیجیتال الکترونیکی وجود دارد. با این وجود، فکس‌ها هنوز در برخی مناطق، از جمله در ژاپن، بسیار استفاده می‌شوند. در آنجا، کارمندانی که در خانه فکس نداشتند در طول همه‌گیری کووید-19 با مشکلات ارتباط کاری مواجه شدند. معلوم شد که برای بسیاری تغییر فرآیندهای برقراری ارتباط با مشتریان یا همکاران بدون از دست دادن تماس های ضروری دشوار است. ادامه دادن استفاده از فناوری قدیمی همیشه آسان‌تر است. علاوه بر این، عامل سن برای دستگاههای فکس نقش دارد: هر چه افراد مسن‌تر شوند، تسلط بر سیستم‌های رایانه‌ای جدید برای آنها سخت‌تر میشود و برای همین ترجیح می‌دهند روند قدیمی و کلاسیک خود را ادامه دهند ولو با کیفیتی پایین.
دستگاه فکس شاید در این فهرست چهارتاییِ ما ساده‌ترین باشد. اگر به دلایلی نیاز داشتید از آن استفاده کنید، می‌توانید در دفتر کار خود آن را داشته باشید. اما شما همچنین می توانید به طور کامل فکس را در سرور مجازی شبیه سازی کنید. این به یک خط تلفن مجازی متصل بوده و در واقع یک کانال ساده انتقال داده از طریق اینترنت است. بنابراین، برخلاف هواپیما، می‌توان فناوری قدیمی را در مسیری مدرن قرار داد، جایی که بدون مشکل کار می‌کند.
دستگاه تایپ
ماهیت: اساساً، یک پردازشگر متن باستانی: راهی برای ایجاد نسخه‌های خطی تایپی، و یکی از قدیمی‌ترین فناوری‌هایی که به‌طور جدی بر تکامل رایانه‌ها تأثیر گذاشت.
ماشین تحریر یا دستگاه تایپ یک دستاورد بزرگ فناوری است و تقریباً در پایان قرن نوزدهم به طور کامل شکل گرفت. هر کامپیوتری که اکنون می‌بینید حاصل همان اختراع است. طرح QWERTY معمولی در دهه 1890 استاندارد شد. کلید shift نام خود را از یک عملکرد مکانیکی در یک ماشین تحریر گرفته است، جایی که کل مجموعه بیت‌هایی که کاراکترها را روی کاغذ از طریق یک نوار جوهر چاپ می‌کنند به سمت بالا منتقل می شوند تا حروف بزرگ تایپ شود.
رایانه‌های شخصی در دهه‌های 1970 و 1980 تایپ کردن را راحت‌تر کردند و این اولین دستاوردشان بود. در برخی از ماشین‌های تحریر الکترونیکی، در صورت نیاز، می‌توانید یک خط متن را روی یک نمایشگر کاراکتر کوچک وارد کرده و ویرایش کنید. کامپیوتر به شما امکان می‌دهد سند چند صفحه ای کامل را قبل از چاپ آن ایجاد کنید. می‌تواند شامل کاراکترهایی از الفبای مختلف باشد و نه فقط حروف، بلکه گرافیک و حتی تصاویر. شما حتی نیازی به چاپ سند روی چاپگر ندارید: می‌توانید آن را به صورت الکترونیکی برای یک ویرایشگر، رئیس یا مشتری ارسال کنید. مثلا روی فلاپی دیسک!
با این حال، ماشین‌های تحریر مکانیکی مزایای مهمی دارند: می‌توان با آنها بدون نیاز به برق کار کرد، نمی‌توان آنها را با ویروس آلوده کرد و دستگاه ذخیره‌سازی اطلاعات آنها از کار نمی‌افتد. با این حال، اسناد به احتمال زیاد در اثر آتش سوزی، سیل یا جوندگان کوچک آسیب می‌بینند. پس از رسوایی‌های متعدد مربوط به جاسوسی سایبری، برخی رسانه ها گزارش دادند که برخی مقامات دولتی کشورهای مختلف (مثلا روسیه و آلمان) برای رسیدگی به حساس ترین اطلاعات، ماشین تحریر می‌خرند.
در واقع، می توان گفت که حتی ایمن‌ترین کامپیوترها هم به طور کامل مصون نیستند. با این حال خیلی‌ها هم بر این باورند که ماشین تحریر دیگر عمرش را کرده و فقط باید برای سرگرمی یا ایجاد فضایی خاص از خلاقیت مورد استفاده قرار گیرد. شاید بد نباشد بدانید ماشین تحریر ممکن است از یک حمله سایبری در امان باشد، اما ناشناس بودن را تضمین نمی‌کند. در صورت بررسی، تطبیق یک سند با یک ماشین تحریر خاص بر اساس ایرادات جزئی در کاراکترهای تایپ شده یا حتی نحوه زدن کلیدها توسط یک فرد خاص به اندازه کافی آسان است.
کامپیوترهای قدیمی
خارج از سیستم‌های تخصصی، رویه‌های دولتی منسوخ شده و موارد مشابه، بیشتر فناوری‌های قدیمی به دو دلیلی که قبلاً در بالا توضیح داده شد، باید مورد استفاده قرار گیرند. یعنی انتقال به سخت افزار جدید بسیار گران است یا تغییر رویه کاری دشوار به نظر می‌رسد و افراد را معذب می‌کند.
سال گذشته، یکی از یوتیوبرها توضیح داد چگونه یک مالک سالخورده کمپینگ هنوز از Atari ST از سال 1986 برای اداره تجارت خود استفاده می‌کند. فرانس باس، از هلند، نرم افزار خود را برای پیگیری بازدیدکنندگان، حسابداری و موارد دیگر نوشت. و هنوز هم امروز (یا حداقل در سال 2021 که ویدیو ضبط شد) او همچنان از نرم افزار قدیمی خود استفاده می‌کند. نمونه‌های پیچیده‌تر، رایج‌تر و کمتر رمانتیک وجود دارد. برای مثال ماشین ابزاری که توسط نرمافزاری کنترل میشود که برای MS-DOS نوشته شده. همچنین، هنگامی که صحبت از سرویس خودروهای نسبتا قدیمی میشود، این بسیار رایج است. آنها در واقع کامپیوترهای درون‌سازه‌ای دارند ولی نرم‌افزار برای برقراری ارتباط با آن به ویندوز 98 یا ویندوز XP و ترجیحاً سخت‌افزار بیست سال پیش نیاز دارد. حتی خودروسازان بزرگ مجبورند رایانه‌های شخصی قدیمی را در انبار نگه دارند، فقط در صورتی که مشتری با درخواست تعمیر به آنها مراجعه کند.
فناوری قدیمی به وفور در این صنعت استفاده میشود، جایی که دستگاههای کامپیوتری میلیون‌ها یا ده‌ها میلیون دلار قیمت دارند و برای چندین دهه عمر می‌کنند. در سمت دیگر طیف، شما اغلب لپ‌تاپ‌های مربوط به اوایل دهه 2000 را می‌بینید که در نزدیک‌ترین مرکز خدمات خودرو خود، برنامه‌های تشخیصی طولانی‌مدت پشتیبانی‌نشده را اجرا می‌کنند. فناوری باستانی که اغلب از دید پنهان است، در سازمان‌ها برای خود بیابرویی دارند. جایی در یک کمد گر و خاک گرفته یک پی‌سی متعلق به دهه 90 دارند با نرمافزاری نوشته کسی که مدت‌هاست بازنشسته شده کار خود را می‌کند. و فقط وقتی برق‌ها تصادفی می‌رود روشن میشود سود این شرکت بسته به همین فناوری‌های زهوار در رفته دارد!
محافظت پیشرفته‌ی یک سری آشغال!
بیایید از دریچه امنیتی به این مصنوعات نگاه کنیم. آیا امکن انتقال فایل آلوده به یک فلاپی دیسک وجود دارد؟ بله براحتی. و دقیقاً به همین ترتیب است که ویروس‌ها توزیع می‌شوند (حتی قبل اینترنت هم روال همین بود). با این همه کد مخرب مدرن روی فلاپی دیسک نمی‌نشیند زیرا برخی بدافزارهای کنونی چندین مگابایت هستند. بدافزار قدیمی اما شاید اصلاً روی سیستم عامل‌های مدرن اجرا نشود. شاید بزرگترین خطر از سوی کامپیوترهای قدیمی باشد! خصوصاً اگر به شبکه لوکال شرکت یا حتی اینترنت وصل باشند. سیستم عامل‌های قدیمی مانند ویندوز اکس‌پی سال‌هاست هیچ آپدیتی دریافت نکرده‌اند. از طرفی دیگر آسیب‌پذیری داخل آنها بخوبی شناخته‌شده‌اند. بله هکر کارکشته شاید برای هک چنین سیستم‌هایی چن دقیقه بیشتر زمان نیاز نداشته باشد. همینطور اینکه کلی ابزار حاضر و آماده برای اکسپلویت حفره‌های متعدد نرمافزاری وجود دارد.
از این رو ساده است تصور اینکه چطور یک هکر می‌تواند با استفاده از یک کامپیوتر منسوخ آسیب‌پذیر به کل شبکه سازمانی دسترسی پیدا کند؛ حتی اگر بقیه زیرساخت هم به روز شده باشد. شاید بزرگترین خطر نهفته در چنین سناریویی متوجه مؤسسات دارویی پزشکی شود. دستگاههای رایج تشخیص علایم بیماری، نظارت بر نبض، دما و فشار خون بیمار و نیز دستگاههای مخصوص تنظیم دارو همگی روی نرم‌افزارهای منسوخ اجرا می‌شوند. اگر این سیستم‌ها دستکاری شوند و به طور مخربی غیرفعال –برای مثال برای درخواست باج- زندگی و سلامتی فردی به خطر می‌افتد. پس فلاپی دیسک‌ها مشکلی ندارند. فقط مدیریتشان سخت است. مشکل اصلی ریشه در این دارد که فلاپی‌ها معمولاً به همراه خود کامپیوترهای قدیمی را دارند.
اگر استفاده از چنین سیستم‌های قدیمی حیاتی باشد شاید بهتر است آنها را از بقیه شبکه جداسازی کرد تا زیرساخت آی‌تی دست‌کم سالم و مصون باقی بماند. همچنین توصیه می‌کنیم راهکار امنیتی را استفاده کنید که دست‌کن کریرهای آرشیو داده را اسکن کنند؛ راهکارهایی که بتوانند بدافزار با هر قدمتی را خنثی کنند. راهکارهای کسپرسکی در این کار خبره‌اند و اغلب اوقات ویروس‌ها قدیمی را از طریق تحلیل رفتار شناسایی می‌کنند. شاید جدایی از ابزارهایی که سال‌ها با آنها انس گرفته بودید سخت باشد اما برخی‌اوقات وقتی راهکاری قدیمی کاری از پیش نمی‌برد باید به راهکار جدید روی آورد.
درست است که نرم‌افزارها و سرویس های مدرن به مرور زمان فضای بیشتری را اشغال می‌کنند و سخت‌افزار قدرتمندتری می‌خواهند ولی همچنین در یشتر موارد در بخش قابلیت‌اطمینان جبران می‌کنند. در آخر اینکه اگر مقامات کشورتان شما را ملزم می‌کنند به استفاده از فلاپی‌دیسک‌ها آنها را از اسمارت‌فون خود دور نگه دارید- خصوصاً مدل‌های جدید آیفون. مگنت‌های قوی‌ای در این گوشی‌ها تعبیه شده که می‌توانند تصادفی همه داده‌های ذخیره‌شده روی دیسک قدیمی را پاک کنند!...
[1] Retro technology
منبع: کسپرسکی آنلاین (ایدکو)
کسپرسکی اسم یکی از بزرگترین شرکتهای امنیتی و سازنده آنتی ویروس است که برخی از کاربران اشتباهاً این شرکت و محصولات آنتی ویروس آن را با عناوینی نظیر کسپرسکای،کاسپرسکی، کسپراسکای، کسپراسکای، و یا کاسپراسکای نیز می‌شناسد. همچنین لازم به ذکر است مدیرعامل این شرکت نیز یوجین کسپرسکی نام دارد.
