روابط عمومی شرکت ایدکو (توزیع‌کننده‌ی محصولات کسپرسکی در ایران)؛ به لطف اینترنت ما به حجم بالقوه نامحدودی داده دسترسی داریم که گاهاً مرتب‌سازی‌اش برایمان سخت است و از این رو نمی‌شود برخی اوقات تشخیص داد کدام اطلاعات حقیقت دارد و کدام ساختگی است. بارها شده عناوینی از این دست در اینترنت بخوانیم: «دانشمندان هلندی ثابت کردند کروناویروس وجود ندارد»، «افرادی که واکسینه نشدند در استرالیا در کمپ نگهداری می‌شوند» و «سوزن‌های آلوده به اچ‌آی‌وی را روی صندلی‌های تئاتر جاگذاری کرده‌اند». این‌ها نمونه افسانه‌هایی است در جهان وب که این روزها آنها را «اخبار کذب» می‌خوانیم. بسیاری از افراد صرف‌نظر از شرایط اجتماعی این اخبار را باور می‌کنند.
برای مثال یکی از دوستان کارمند در بخش فناوری من که میانسال هم هست چند روز پیش که با هم بیرون بودیم با عصبانیت و تعصب می‌خواست ثابت کند محصولات مک‌دونالد برای مصارف انسانی مناسب نیستند. منبعش هم یک ویدیوی تیک‌تاکی بود که در آن دختری گفته بود جیمی اولیورِ سرآشپز در دادگاه ثابت کرده که گوشتی که در برگرهای مک‌دونالد استفاده می‌شود برای مصارف انسانی مناسب نیست. فقط پنج دقیقه سرچ در نت نیاز بود تا بفهمیم کل ماجرا با آنچه او تعریف کرده فرق دارد. اصلاً دادگاهی در کار نبوده؛ بلکه فقط یک نمایش تلویزیونی بوده که در آن سرآشپز صنعت غذا را در آمریکا به چالش کشیده است. کمی بعد از ژورنالیست‌ها تغییر دستور پخت‌های مک‌دونالد را به همین نمایش تلویزیونی ربط دادند.
کل داستان بین سال‌های 2011 تا 2012 رخ داد. اما جالب است بدانید به طور غافلگیرکننده‌ای این افسانه هنوز هم در شبکه‌های مجازی و رسانه‌های محلی می‌پیچد. البته که همه به خنده این را رد می‌کنند و بحث و گفت‌وگوها می‌خوابد اما درسی که باید از این ماجرا گرفت این است که اطلاعات نیاز به بررسی دارند زیرا اطلاعات کذب حتی جایی که انتظار نمی‌رود هم یافت می‌شود. پیشنهاد ما این است که بر اساس الگوریتم زیر اطلاعات را نگاه کنید تا متوجه شوید ایراد کار کجاست و از چه جهت اخبار برچسب کذب می‌خورند:
منبع اطلاعات را بیابید
اولین کاری که باید انجام داد این است که منبعی که اطلاعات از آن بیرون آمده را بررسی کرد. اینجا ممکن است چند گزینه وجود داشته باشد. رسانه‌ها، بلاگ‌نویسان، کانال‌های پیام‌رسان و جوامع شبکه‌های اجتماعی که معمولاً خوش‌نامند. مهم است درک کنیم حتی رسانه‌های معتبر و خوش‌آوازه هم می‌تواند نشر اکاذیب داشته باشد. خبرگزاری‌های بزرگ مانند بی‌بی‌سی، نیویوک‌تایمز و پاریس مچ بیش از یکی دو بار اخبار فیک نشر داده‌اند. این مرحله از اعتبارسنجی عمدتاً برای فیلتر کردن منابعی که قطعاً قابل‌اعتماد نیستند لازم است. چنین حکمی شاید به اخبار طنزآلود (حتی ژورنالیست‌های جدی هم برخی‌اوقات اخبار کذب خبرگزاری‌هایی این چنینی مانند The Onion را باور می‌کنند) و هر نوع پیام‌های عجیب واتس‌اپی که باید با احتیاط برخورد شوند داده می‌شود.
لینک‌های مربوط به منبع اصلی را پیدا کنید
هر اطلاعاتی که ادعای اعتبار می‌کند باید شامل لینک‌هایی به منابع اصلی باشد. مقاله یا پستی که لینکی در آن نیست نمی‌تواند قابل‌اعتماد باشد. مرحله بعدی بررسی خود آن لینک‌هاست. همه‌چیز به جزئیات متریال بستگی دارد. برای مثال اگر متنی یک سری رویداد را در خارج از کشور شرح می‌دهد باید لینک‌هایی به نشریه‌های لوکال به همان زبان رسمی‌اش داشته باشد. در غیر این صورت نویسندگان چطور متوجه آن رویداد بخصوص شدند؟! ارجاعاتیبه نشریه‌های رسمی یا مطالعات علمی همچنین نشانه‌های اعتبار هستند.
بررسی برخی فکت‌های خاص
هر متن، ویدیو یا متریال صوتی فکت‌های خاصی دارد که می‌شود با سایر منابع آن را اعتبارسنجی کرد. اغلب این‌ها نام، تاریخ، لوکیشن‌های جغرافیایی، برخی فکت‌های علمی و غیره هستند. این نوع اطلعات را با یک سرچ سریع نت می‌توان اعتبارسنجی کرد. شرکتهای ارائه‌دهنده موتور جستجو خود به شما اجازه سرچ‌های پیشرفته را می‌دهند. برای مثال این متریال شما را کمک خواهند کرد متوجه شوید چطور می‌شود در گوگل سرچ درست‌تری داشت. اگر بیش از دو یا سه بی‌دقتی پیدا کردید شاید آن خبر قابل‌استناد نباشد. این همیشه هم بدان معنا نیست که نویسندگان سعی دارند شما را منحرف کنند. امکانش نیز زیاد است که آنها در واقع نمی‌دانستند دارد در مورد چه می‌نویسند.
در ارائه اطلاعات، بی‌طرف باشید
سه توصیه‌ی اول چک کردن فکت را دارد اما ورای آن لحن ارائه اطلاعات هم حائز اهمیت است. حتی اگر نویسندگان دروغ‌های صریح نشر نمی‌دهند هم باید فکت‌های انتخابی‌شان را با دقت و تأکید خاصی ارائه دهند زیرا در غیر این صورت تصویر آن در ذهن مخاطب و تأثیری که روی او گذاشته می‌شود منفی خواهد بود. بنابراین باید دستور کار و سوگیری منابع را در نظر بگیرید و موقع ارائه اطلاعات هیچ غرضمندی شخصی را تزیق نکرده و بی‌طرف بمانید.
به جزئیات توجه کنید
اگر فکت‌های پایه به نظر مسنجم می‌آیند به جزئیات توجه بیشتری داشته باشید: تصاویر، نقل‌قول‌ها، واژه‌ها، استفاده مکرر از صفات عالی. بگذارید کمی جزئی‌تر این مسئله را مورد بررسی قرار دهیم:
- تصاویر را می‌توان با استفاده از فتوشاپ و سایر ابزارهای ویرایش تغییر داد. برای اینکه ببینید آیا یک تصویر تغییر کرده است یا خیر، سعی کنید تصویر اصلی را با جستجوی تصویر Google یا TinEye جستجو کنید.
- نقل‌قول‌ها اغلب موارد خارج از متن هستند. حتی یک جستجوی سریع در اینترنت روی اولین کلمات معمولاً به دیدن تصویر کامل و درک آنچه که شخص واقعاً می‌خواسته بگوید کمک می‌کند.
- نویسندگان ممکن است از کلمات «هوشمندانه» فراوانی استفاده کنند تا خواننده را گیج کنند، به ویژه در متون مرتبط با علم. تنبل نباشید - معانی اصطلاحاتی را که برای درک مطالب کلیدی هستند جستجو کنید. برای دانستن اینکه به شما دروغ گفته می‌شود نیازی نیست به دنبال انتشارات تخصصی بگردید - معمولاً چند کلیک و ویکی‌پدیا کافی است.
- «این مهم‌ترین قانون تاریخ است» یا «در محضر شما صادق‌ترین سیاستمدار ایستاده است» نمونه‌هایی هستند از بکارگیری صفات عالی. فراوانی آنها در یک متن پرچم قرمز است. به احتمال زیاد، نویسندگان سعی دارند شما را متقاعد کنند یا چیزی به شما بفروشند.
تنوع موارد را پیگیری کنید
وقتی صحبت متونی می‌شود که به برخی پدیده‌های مشترک و بزرگ اشاره دارند مانند اخباری که می‌گویند «افراد بعد از واکسن توانایی درک خود را از دست می‌دهند» باید همه منابع موجود را سرچ کنید. بهتر این است که تمرکز خود را روی چیزهایی مانند نام یا سن کسی که شاهد عینی این مسئله بوده بگذارید؛ همینطور مکان و تاریخ آن رویداد. اگر چنین اطلاعات کلیدی در داستان‌ها مدام با هم هماهنگ از آب درآمدند احتمالاً در مورد کیس مجزا و واحد است و نه یک پدیده همگانی.
از منابعی استفاده کنید که تخصصشان اعتبارسنجی اطلاعات است
البته بررسی هر متنی که در اینترنت می بینیم غیرممکن است. علاوه بر این، اغلب غیر ضروری است زیرا متخصصان قبلاً این کار را برای ما انجام داده‌اند. رسانه‌هایی در هر کشوری وجود دارند که تخصص تخریب افسانه‌هاست. قبل از اینکه مراحل طولانی بالا را طی کنید، ممکن است بخواهید ببینید آیا قبلاً انجام شده است یا خیر. در اینجا چند مورد از بررسی‌کننده‌های واقعیت[1] رسانه انگلیسی زبان وجود دارد:
- Snopes: اخبار جعلی را از حقیقت جدا می‌کند. این منبع از یک سیستم پیچیده امتیازدهی استفاده می‌کند که به شما کمک می‌کند درک کنید داستان حقیقت داشته یا نه دروغی محض بوده است (یا حتی استدلالی خطا در آن رقم خورده). Snopes داستان‌ها را از میان طیف وسیعی از موضوعات بررسی می‌کند: فرهنگی، تاریخی، علمی و سیاسی.
- PolitiFact همانطور که از نامش پیداست تخصصش در بررسی اخبار سیاسی است. PolitiFact عمدتاً با دستور کار محلی آمریکا کار خود را پیش می‌برد اما همچنین اخبار سیاسی بین‌المللی را نیز بررسی می‌کند. مانند Snopes این چک‌کننده واقعیت نیز از سیستم امتیازدهی استفاده کرده و نسخه‌ی آن امتیاز 6 «حقیقت» را دریافت کرده است. با هر دسته‌بندی موضوع می‌توانید آمار حقیقت داشتن داستان‌ها را دربیاورید و سره را از ناسره تشخیص دهید.
شایان ذکر است که درست مانند هر رسانه دیگری، بررسی‌کننده واقعیت نیز اشتباه می‌کند، به همین دلیل بسیار مهم است که بتوانید اطلاعات را خودتان بررسی کنید. اگر کمی در این حوزه آموزش ببینید و لم کار دستتان بیاید به زودی متوجه خواهید شد که خطای استدلال آنها کجاست. همه اخبار کذب هم دروغ عمدی نیستند - اغلب به دلیل اشتباهات رایج ایجاد می‌شوند. هر کسی می‌تواند اخبار جعلی را باور کند و این ربطی هم به تحصیلات عالی و نه تجربه زندگی ندارد. بنابراین حتماً اطلاعات را بررسی کنید، و اگر همه آنها را هم وقت ندارید کنکاش کنید حداقل آن چیزی که واقعاً بر زندگی شما تأثیر می‌گذارد را با دل و جان تحلیل کنید. برای بسط دانش خود در مورد بررسی حقایق، به کتاب راهنمای تأیید، ویرایش شده توسط کریگ سیلورمن، روزنامه‌نگار و بنیانگذار Regret the Error مراجعه کنید. در این کتاب، کارشناسان تأیید در مورد استراتژی‌ها و تکنیک‌های خود صحبت می‌کنند. این کتاب را می‌توان به صورت رایگان مستقیماً از وب سایت رسمی به زبان انگلیسی و چندین زبان دیگر دانلود کرد.
[1] Fact checker
منبع: کسپرسکی آنلاین (ایدکو)
کسپرسکی اسم یکی از بزرگترین شرکتهای امنیتی و سازنده آنتی ویروس است که برخی از کاربران اشتباهاً این شرکت و محصولات آنتی ویروس آن را با عناوینی نظیر کسپرسکای،کاسپرسکی، کسپراسکای، کسپراسکای، و یا کاسپراسکای نیز می‌شناسد. همچنین لازم به ذکر است مدیرعامل این شرکت نیز یوجین کسپرسکی نام دارد.
