روابط عمومی شرکت ایدکو (توزیع‌کننده‌ی محصولات کسپرسکی در ایران)؛ ایلان ماسک توییتر را (که حالا X نام دارد) خلق کرد و مارک زاکربرگ هم تردز را. حالا بعد از نبرد بین این دو رقیب، اسم Fediverse بر سر زبان‌ها افتاده. خیلی‌ها فدی‌ورس را آخرین قطره امید بشریت برای فرار از این آشفتگی فعلی در شبکه‌های اجتماعی می‌دانند. در این مقاله قرار است به معرفی این جهان بپردازیم و ساز و کارش و آنچه قرار است در آینده برایمان به ارمغان بیاورد مورد بررسی قرار دهیم. با ما همراه باشید.
مشکل شبکه‌های اجتماعی معمول چیست؟
بیایید ابتدا به این بپردازیم که چرا به Fediverse نیاز است. مشکل اصلی این روزهای شبکه‌های اجتماعی بسته بودن بیش از حد آن‌هاست. اغلب حتی اگر ثبت نام کرده باشید نمی‌توانید به بخش قابل‌ملاحظه‌ای از محتوای شبکه اجتماعی دسترسی پیدا کنید و با این حساب باید فاتحه بقیه تعاملات را روی این پلت‌فرم بخوانید. برای مثال برای لایک کردن پستی در توییتر یا کامنت گذاشت برای یک ویدیوی یوتیوبی باید ثبت‌نام کرده باشید. وقتی حرف شبکه‌های اجتماعی که عضو امپراطوری مارک زاکربرگ می‌شود که دیگر همه‌چیز بدتر می‌شود: بدون اکانت، معمولاً حتی نمی‌توانید با محتوا آشنا شوید چه برسد به اینکه آن را لایک کنید!
مشکل بزرگ بعدی شبکه‌های اجتماعی این است که آنها هیچ‌چیز را به خودی خود تولید نمی‌کنند. کاربران هستند که همه محتواها را می‌سازند و سازمان‌های قدرتمند پشت اینها فقط پای روی پای انداخته‌اند و سود می‌برند. و البته که سازمان‌ها هیچ احترامی هم به حریم خصوصی کاربران خود نمی‌گذارند (کلی داده در مورد آنها جمع می‌کنند). همین مسئله به کرات در گذشته مشکل ایجاده کرده است و اگر اتفاق و دگرگونی عجیبی رخ ندهد این مشکلات در آینده حتی بیشتر هم خواهد شد. اگر اوضاع بر همین منوال باشد ریسک دیگری هم وجود خواهد داشت: نبود کنترل کاربری روی پلت‌فرم‌هایی که هستند (منظور بحث خلق محتواست). بیایید شبکه اجتماعی بزرگی را تصور کنیم که در سیاست جهانی نیز از قضا نقش مهمی دارد و حالا تحت کنترل کسی است که دیدگاه‌های عجیبی دارد. کاربران آن هیچ چاره‌ای جز وقف دادن خود ندارند. البته راه دیگری هم هست: باید دنبال پلت‌فرم دیگری باشند؛ پلت‌فرمی که صاحب معقول‌تری دارد! Fediverse طراحی شده تا همه این مشکلات معمول شبکه‌های اجتماعی را از میان ببرد: مرکزیت بیش از حد، عدم پاسخگویی کامل، جداسازی محتوا، جمع آوری داده‌های کاربر و نقض حریم خصوصیِ او.
جنبه نظری: Fediverse چیست و چطور کار می‌کند؟
Fediverse (ترکیب فدراسیون و یونیورس) انجمنی است از شبکه‌های اجتماعی مستقل که به کاربران اجازه می‌دهند مانند سابق با هم تعامل کنند اما این تعامل روی یک پلت‌فرم واحد اتفاق می‌افتد. منظور از تعامل نیز خواندن، عضو شدن، فالو کردن، لایک و کامنت گذاشتن و غیره است. هر پلت‌فرم شرکت‌کننده در جهان فدی‌ورس فدرالِ خودش است و شامل جامعه‌ای می‌شود از سرورهای مستقل (اشاره به نمونه‌هایی داخل فدی‌ورس). بنابراین ویژگی الزامی فدی‌ورس، مرکزیت‌زدایی است. هر موردی داخل Fediverse دارنده خود (کسی که به طور مستقل سرور را ساخته و حفظش می‌کند و همه هزینه‌های عملیاتی آن را نیز پرداخت می‌نماید)، انجمن کاربری مخصوص به خود، قوانین، سیستم مدارسیون و اغلب نوعی تم دارد. پروتکل ActivityPub با طراحی ویژه برای تعامل میان همه این نمونه‌های مستقل استفاده می‌شود. ActivityPub توسط سازمانی توسعه داده شده است که تخصصش ساخت پروتکل‌هایی رایج است که اینترنت آنها را راه انداخته (W3C[1])
هر کسی می‌تواند در فدی‌ورس، نمونه خود را بسازد. فقط کافیست:
- یک سرور در خانه راه‌اندازی کرده،
- روی آن نرم‌افزار سرور مناسبی را نصب نموده (معمولاً منبع باز و رایگان)،
- به اینترنت وصل شود،
- هزینه دامنه را بپردازد،
- انجمنی تشکیل دهد، قوانینش را تعیین کرده و غیره.
مهم است که اشاره کنیم دست کم الان بخش اعظمی از فدی‌ورس بر پایه اشتیاق محض بنا شده و گاهی حامیان مالی روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. در حال حاضر هیچ مدل تجاری پایداری برای آن وجود ندارد و به نظر می‌رسد که قرار هم نیست به این زودی‌ها مدل تجاری‌ای پیاده‌سازی شود.
ساز و کار Fediverse برای کاربر متوسط
از دیدگاه کاربر معمولی اینگونه است که انگاری روی یکی از سرورهایی ثبت‌نام کردند که به شبکه اجتماعی خاصی تعلق دارد و آن شبکه بخشی است از فدی‌ورس. کاربر متوسط با یک اکانت واحد می‌تواند داخل شبکه فدی‌ورس با هر چند تعداد سرور داخلی تعامل داشته باشد طوری که انگار مثلاً بشود برای کامنت گذاشتن روی ویدیوی یوتیوب یا فالو کردن کسی در اینستاگرام از اکانت توییتر استفاده شود. این مرزهای بین شبکه‌های مختلف اجتماعی و نیز نیاز به ساختن اکانت‌های جداگانه برای هر یک را از بین می‌برد. با این وجود در واقعیت آنقدرها هم پیاده‌سازی چنین مفهومی ساده نیست:
نمونه‌های فدی‌ورسی اغلب اجتماع‌های بسته‌ای هستند و مشخصاٌ میانه‌ای با خارجی‌ها ندرند. و بدین‌ترتیب ثبت‌نام می‌تواند گاهی قابل‌دسترسی نباشد. لاگین کردن به یک شبکه اجتماعی با اکانت دیگر معمولاً هرگز امکان‌پذیر نیست. افزون بر این راهی هم برای سرچ کردن نمونه‌ها در سراسر فدی‌ورس وجود ندارد. پس اساسً بله: می‌شود بدون ترک نمونه جایی که ثبت‌نام کرده‌اید- به محتوای تقریباً هر بخش فدی‌ورس دسترسی داشته باشید. شاید حتی بتوانید محتوای کاربری را لایک کرده، ریپست کنید و یا کامنت بگذارید و اینها همه در حالتی اتفاق بیافتد که در نمونه‌ی شخصی خود هستید. اما نکته اینجاست: باید آدرس آن کاربر را بدانید. و دانستن این مسئله ساده نیست زیرا همانطور که بالاتر اشاره شد قابلیت سرچ در فدی‌ورس وجود ندارد.
بگذارید Fediverse را با یک قیاس توضیح دهیم
بیشتر مردم از قیاس ایمیل برای توضیح فدی‌ورس استفاده می‌کنند: فرقی ندارد با کدام سرور ثبت شده‌اید، هنوز هم می‌توانید به هر کسی ایمیل بفرستید. برای مثال به اکانت جیمیل مادرتان با آدرس کاری خود که چیزی مانند bigcorp.com است. اما ایمیل نمی‌تواند بهترین قیاس باشد. ایمیل ساده و یکپارچه‌تر است. بهتر است آن را با سیستم تلفن‌های قدیمی مقایسه کنیم. سیستم تلفن جهانی کلی فناوری مختف را با هم منسجم کرده است؛ از تلفن‌های شماره‌گیری چرخشی متصل به مراکز سوئیچینگ آنالوگ گرفته تا گوشی‌های هوشمند در شبکه پیشرفته 5G و از شماره‌های تلفن IP مجازی تا ارتباطات ماهواره‌ای. برای کاربر نهایی، راه‌حل تکنولوژیکی زیربنای هر شبکه خاص کاملاً بی‌اهمیت است. و کلی از این شبکه‌ها می‌تواند وجود داشته باشد. همه اینها برای تعامل پایه از یک پروتکل واحد استفاده می‌کنند که همین آنها را با همدیگر سازگار کرده است- فرقی ندارد تماس مجازی است یا ماهواره‌ای، می‌توانید شماره دوست خود را بگیرید. به طور مشابهی، فدی‌ورس خواه پلت‌فرمی مبتنی بر متن باشد، خواه ویدیو استریمینگ یا پلت‌فرمی گرافیکی به هر حال می‌تواند در پروژه شرکت کند و کاربرانش با سایر پلت‌فرم‌ها ارتباط گیرند.
با این وجود سازگاری شبکه‌های تلفنی هنوز آنقدرها کامل نیست. هر شبکه‌ای خدمات و قابلیت‌های خود را دارد- سعی کنید اموجی به تلفن ثابت مادر بزرگ خود بفرستید! و علاوه بر آدرس‌دهی جهانی (فرمت شماره تلفن بین المللی) اغلب موارد عجیب و غریب محلی وجود دارد: 0 یا 00 به جای یک کد کشور معمولی، امکان وارد نکردن هیچ کدی هنگام تماس در یک شبکه خاص (مانند یک شبکه شهری یا اداری)، فرمت‌های مختلف برای ثبت اعداد (خط‌ها، براکت‌ها و فاصله‌های مختلف که می‌تواند به راحتی افراد ناآشنا را با قوانین محلی گیج کند) و غیره.
و دوباره همین امر در مورد Fediverse صدق می‌کند: گرچه پلت‌فرم‌های آن به طور کلی در سطح بالایی متصل و سازگار هستند، تجربه و عملکرد کاربر از یک پلت‌فرم به پلت‌فرم دیگر بسیار متفاوت است. برای اینکه بفهمید چگونه می‌توان تماس های طولانی مدت را در یک سرویس خاص انجام داد، اغلب باید به جزئیات محلی بپردازید. در واقع ممکن است "تماس" موارد خاص غیرممکن باشد، زیرا گرچه آنها به طور رسمی از تمام فناور های لازم پشتیبانی می‌کنند، اما به دلایلی تصمیم گرفته‌اند خود را از دنیای بیرونی جدا کنند. به طور کلی، در مقایسه با ایمیل، Fediverse مجموعه‌ای بسیار متنوع‌تر و کمتر استاندارد شده از نمونه‌های نسبتاً منحصر به فرد است. اما با وجود این منحصر به فرد بودن، این نمونه‌ها به کاربران خود اجازه می‌دهند تا حدی با یکدیگر تعامل داشته باشند زیرا همه آنها از یک پروتکل مشترک پشتیبانی می‌کنند.
بخش عملی: کدام سرویس‌ها اکنون با Fediverse سازگاری دارند و کدام‌ها در آینده سازگار خواهند شد؟
حالا بیایید به جنبه عملی موضوع بپردازیم - چه شبکه‌های اجتماعی در حال حاضر در Fediverse فعالیت می‌کنند؟ در اینجا لیستی از مهمترین آنها آورده شده است:
Mastodon- بزرگترین و محبوب‌ترین پلت فرم اجتماعی در Fediverse که حدود نیمی از کاربران فعال آن را تشکیل می‌دهد. این یک شبکه اجتماعی میکروبلاگینگ است - یک آنالوگ مستقیم توییتر.
Misskey و Pleroma- دو پلت‌فرم میکروبلاگینگ دیگر که با فضا و رابط کاربری دنج خود کاربران را جذب می‌کنند. Misskey در ژاپن ساخته شده که محبوبیت بالای آن را در بین طرفداران انیمه و موضوعات مرتبط تضمین کرده است.
PixelFed- یک بستر شبکه اجتماعی برای ارسال تصاویر. این یک نسخه Fediverse از اینستاگرام است اما با تمرکز بر عکاسی منظره به جای سلفی‌های طلایی پر زرق و برق کنار استخر!
PeerTube- یک سرویس پخش ویدئو. این معادل بومی YouTube است. با این حال، از آنجایی که ایجاد محتوای ویدیویی بسیار گران است، این قیاس شاید مع‌الفارغ به نظر برسد.
Funkwhale - یک سرویس پخش صدا. این را می‌توان نسخه محلی Soundcloud یا Spotify در نظر گرفت.
Lemmy و Kbin – پلت‌فرم‌های اجتماعی برای جمع‌آوری لینک‌ها و بحث در مورد آنها در انجمن‌ها. پیچیده به نظر می‌رسد، اما آنها اساساً نسخه‌های فدرال Reddit هستند.
البته، اینها همه پلت‌فرم‌های درون Fediverse نیستند. لیست جامع تر را می توانید در اینجا بیابید.
و نیم‌نگاهی به آینده جهانی فدی‌ورس
سرویس دیگری که ارزش اشاره کردن دارد و اکنون از پروتکل ActivityPub پشتیبانی می‌کند سیستم مدیریت محتوای وردپرس است. مدتی پیش توسعه‌دهده مستقلی برای وردپرس یک پلاگین ساخت تا سازگاری آن را با این پروتکل تضمین کند. اخیراً Automattic شرکتی که صاحب هر پلت‌فرم وردپرس و تامبلر است پلاگین را خیرده و توسعه‌دهنده‌اش را نیز استخدام کرده. در پایان سال گذشته، Tumblr همچنین از پشتیبانی آینده از ActivityPub خبر داد. ظاهرا Automattic واقعاً به پتانسیل Fediverse باور دارد. Mozilla، Medium و Flipboard نیز اکنون علاقه جدی به Fediverse نشان می‌دهند. اما مهمترین توسعه – و کاملاً غیرمنتظره –برای فدراسیون شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز، قول شرکت مارک زاکربرگ برای افزودن پشتیبانی ActivityPub به شبکه اجتماعی Threads بود که اخیراً راه اندازی شده است. هنوز مشخص نشده که دقیقاً چه زمانی یا به چه شکل این اتفاق می‌افتد.
با این حال، اگر یا زمانی که چنین شود، چند صد میلیون نفر از Threads/Instagram ممکن است ناگهان به چند میلیون کاربر فعلی Fediverse بپیوندند. این محبوبیت ناگهانی به چه چیزی منجر خواهد شد؟ این سوال ساده‌ای نیست که بشود به این راحتی‌ها جواب داد.. بسیاری از کاربران قدیمی Fediverse به وضوح نگران تهاجم احتمالی "گردشگران" هستند، و اینکه چگونه این تازه‌واردان - که به هیاهوی شبکه های اجتماعی "بزرگ" عادت کرده‌اند - بر جوامعی که با دقت در پروژه پرورش داده شده‌اند، تأثیر خواهند گذاشت. فدی‌ورس چگونه با این تغییرات ناگهانی کنار خواهد آمد؟ فقط زمان می‌تواند این ابهام را برطرف کند. اما یک چیز شفاف است: توسعه و تکامل بیشتر Fediverse برای همه جذاب خواهد بود و قابل‌بحث.
[1] World Wide Web Consortium
منبع: کسپرسکی آنلاین (ایدکو)
کسپرسکی اسم یکی از بزرگترین شرکتهای امنیتی و سازنده آنتی ویروس است که برخی از کاربران اشتباهاً این شرکت و محصولات آنتی ویروس آن را با عناوینی نظیر کسپرسکای،کاسپرسکی، کسپراسکای، کسپراسکای، و یا کاسپراسکای نیز می‌شناسد. همچنین لازم به ذکر است مدیرعامل این شرکت نیز یوجین کسپرسکی نام دارد.
